ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Organem nadzorczym wobec ZUS jest Minister Pracy i Polityki Społecznej. W postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez terenowe jednostki ZUS organem wyższego stopnia jest Prezes ZUS.

Do kompetencji ZUS należą zadania określone w art. 68-69 ustawy systemowej, m.in.: